Czym jest psychoterapia poznawczo-behawioralna?

Psychoterapia poznawczo-behawioralna, jak każdy inny rodzaj psychoterapii jest formą leczenia zaburzeń psychicznych, emocjonalnych i zachowania szeroko rozumianymi metodami psychologicznymi. Pierwotnie terapia poznawcza została opracowana na początku lat sześćdziesiątych XX wieku przez Aarona Becka jako ustrukturyzowana, krótkoterminowa i zorientowana na teraźniejszość terapia depresji. Wraz z prowadzonymi badaniami, ta metoda psychoterapii została zaadaptowana do leczenia pacjentów z wieloma problemami natury psychicznej.

Ogólny model terapii poznawczo-behawioralnej zakłada, iż to, w jaki sposób myślimy, wpływa na to, co czujemy i jakie działania podejmujemy. Co więcej, czynniki te wzajemnie na siebie wpływają, co oznacza, że emocje i zachowania również rzutują na treść myślenia. Ilustruje to model ABC Alberta Ellisa, w którym ujmowane są problemy pacjenta zgłaszającego się do terapeuty:

W czynniku B, kluczowym dla zrozumienia pojawiających się problemów, zawierają się myśli automatyczne, czyli natychmiastowe, niezależne od woli interpretacje występujące po zadziałaniu bodźca – tym, co na modelu widnieje jako czynnik A. Bodźcem wywołującym myśli może być konkretna sytuacja, wspomnienie, obraz, zachowanie drugiej osoby, przy czym treść myśli automatycznych nie zależy tyle od sytuacji, a od specyfiki myślenia danej osoby w różnych okolicznościach. Te szybkie interpretacje wpływają na wzbudzanie określonych emocji i podtrzymują lub osłabiają motywację do działania w określonym kierunku.

Te wzajemne zależności można ująć w następującym przykładzie:

Po przyjściu do pracy dowiaduję się, że projekt, nad którym pracowałam zawiera kilka błędów (A), szybko w mojej głowie pojawia się myśl, że „nic nie potrafię zrobić dobrze” (B), co powoduje, że jest mi smutno, zaczynam płakać i proszę koleżankę, aby poprawiła moją pracę (C).

Podczas analizowania wspólnie z pacjentem treści jego myśli automatycznych, szczególnie tych powiązanych z nieprzyjemnymi emocjami i dysfunkcjonalnymi zachowaniami, zauważamy w nich pewne powtarzające się wzorce. To tak zwane zniekształcenia poznawcze, czyli błędy logiczne w myśleniu, w których występuje pewna negatywna tendencyjność w przetwarzaniu informacji. Takie błędy popełnia każdy z nas, jednak obserwuje się nasilenie określonych zniekształceń poznawczych w konkretnych zaburzeniach psychicznych.

Poniżej kilka wybranych zniekształceń poznawczych:

Nadmierne uogólnianie- nadużywanie słów typu „wszystko”, „zawsze”, „nigdy”, „nic” np. „To wszystko przeze mnie”.

Czytanie w myślach- uznawanie, że zna się myśli i intencje drugiej osoby bez uwzględniania bardziej prawdopodobnych możliwości np. „Ona myśli, że jestem niekompetentna”.

Katastrofizacja- przewidywanie przyszłości w negatywnych barwach bez brania pod uwagę bardziej realnych możliwości np. „ Nie zdam tego egzaminu i wyrzucą mnie z uczelni”

Etykietowanie- nadawanie sztywnych, ogólnikowych etykiet sobie i innym, nie biorąc pod uwagę innych cech np. „Jestem nieudacznikiem”.

Oprócz tego, że w naszych umysłach na bieżąco pojawiają się myśli automatyczne dotyczące tego, co się wokół nas dzieje, to każdy z nas ma również mniej jawne, uogólnione przekonania o sobie, innych ludziach i świecie. To tzw. przekonania kluczowe, które formułowane są na różnych etapach życia. Powstają szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa, a na ich ukształtowanie mają wpływ osoby znaczące- rodzice i inni bliscy ludzie. Kształtują się również w wyniku interakcji ze środowiskiem rówieśniczym i szkolnym. Niektóre wczesne przekonania utrzymują się przez całe życie, inne są z czasem modyfikowane, inne zaś całkiem odrzucane w wyniku nowych doświadczeń. Przekonania kluczowe są zazwyczaj sztywne i bardziej odporne na zmianę niż zwiewne myśli automatyczne. Zawierają w sobie wspomnienia, emocje, zasady postępowania. Dodatkowo, często są nieuświadomione, a mimo to, postępujemy w taki sposób, aby je wzmacniać. Takie przekonania formułowane są w zdaniach typu „Jestem słaba/niewystarczająca/zła”, „ Ludzie ranią/odrzucają”, „Świat jest zagrażający”.

Mniej sztywne, ale również porządkujące nasze codzienne życie są przekonania pośredniczące. Są to założenia układające się w zdania warunkowe typu „jeśli…, to…” np. „Jeśli będę w centrum uwagi, nikt nie zauważy mojej słabości”. Wyrażają się również w formie postaw życiowych czy zasad np. „Trzeba być czujnym”, „W życiu liczy się bycie pokornym” itd. Przekonania pośredniczące również funkcjonują w większości „w ukryciu”- czyli postępujemy zgodnie z nimi, ale nie do końca zdajemy sobie z nich sprawę.

Zestaw myśli automatycznych, przekonań pośredniczących oraz kluczowych składają się na indywidualny, specyficzny dla jednostki model poznawczy. Klinicyści opracowali konkretne modele poznawcze dla określonych stanów psychopatologicznych oraz zaburzeń psychicznych opartych na klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak ICD czy DSM. Powstały osobne modele wyjaśniające powstawanie i utrzymywanie się takich zaburzeń jak zaburzenia afektywne, zaburzenia lękowe, PTSD czy zaburzenia osobowości. Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najbardziej rzetelnych i popartych dowodami naukowymi formą psychoterapii.

W związku z powyższym terapia poznawczo-behawioralna rekomendowana jest do leczenia takich zaburzeń psychicznych jak:

• depresja

• fobia społeczna

• zaburzenie lękowe uogólnione

• zaburzenie lękowe z napadami paniki

• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne

• fobie proste

• zaburzenia zachowania

• zaburzenia osobowości

• zaburzenia odżywiania

• hipochondria (lęk o zdrowie)

• uzależnienia

• zaburzenia neurorozwojowe (ADHD, autyzm, Zespół Aspergera)

• wybrane problemy somatyczne

• i wiele innych

Oprócz powyższych psychoterapia poznawczo-behawioralna znajduje swoje zastosowanie w innych problemach natury psychicznej i emocjonalnej, takich jak problemy w związku, w rodzinie, w przypadku powikłanej żałoby, trudności w radzeniu sobie z emocjami, w problematycznych działaniach i nawykach, trudnościach społecznych czy związanych z szeroko rozumianą samooceną. Terapia poznawczo-behawioralna jest kierowana zarówno do dzieci i młodzieży, jak i do osób dorosłych. W zależności od wieku pacjenta, stosowane są różne formy pracy i techniki terapeutyczne odpowiadające na zgłaszane problemy i objawy.

Bibliografia:

A.Popiel, E. Pragłowska „Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka”, Wydawnictwo Paradygmat, 2008

J.S.Beck „Terapia poznawczo-behawioralna”,Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012