„Fakt, że duch rządzi ciałem, choć lekceważony przez biologię i medycynę, jest najbardziej fundamentalnym faktem w procesie życia, jaki  znamy”

Franz Alexander

Terapia EMDR to popularnie używany skrót, który odnosi się do nazwy Eye Movement Desensitization and Reprocessing, co tłumaczone jest na język polski jako „odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchu gałek ocznych”. Obecnie nazwa ta jest uważana za nie całkiem adekwatną, ponieważ uwzględnia tylko częściowo podejmowane w terapii działania. Na ten temat kilka szczegółów znajdzie się w dalszej części artykułu.

Na wstępie warto zaznaczyć, że podejście terapeutyczne EMDR ma za sobą wieloletnią praktykę kliniczną, popartą pozytywnymi wynikami badań. Jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia i Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne jako jedna z dwóch najskuteczniejszych metod leczenia traumy. Ostatnie badania pokazują, że z powodzeniem stosuje się EMDR nie tylko w terapii zespołu stresu pourazowego (PTSD), ale także lęku o różnym pochodzeniu, depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, fobii. W ostatnich latach nastąpił intensywny rozwój szkolenia terapeutów EMDR w Europie oraz w Polsce, gdzie dominujące działania są podejmowane przez Polskie Towarzystwo Terapii EMDR. Na stronie internetowej PTT EMDR można znaleźć listę wykwalifikowanych terapeutów ze wszystkich regionów kraju.

Osobą, która odkryła i opracowała zasady terapii EMDR, jest Francine Shapiro. To ona właśnie odkryła najpierw, że szybkie i powtarzające się ruchy oczami wpływają na zmianę nastawienia do dokuczliwych, niepokojących myśli. Wkrótce zaobserwowała obniżenie się poziomu lęku doświadczanego przez osoby, które wcześniej przeżyły tragiczne, traumatyczne wydarzenia pod wpływem śledzenia wzrokiem ruchu dłoni przesuwanej od prawa do lewa . Opracowała w latach osiemdziesiątych XX w. Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (Adaptive Information Processing Model) i bazujące na nim zasady terapii.

W moim odczuciu najkrótsza i bardzo trafna definicja terapii EMDR jest zawarta w tytule książki Francine Shapiro „Zostawić przeszłość w przeszłości”, jak dotąd jedynej przetłumaczonej na język polski.

Model stworzony przez prekursorkę metody opiera się na założeniu, że traumatyczne doświadczenia mogą zablokować naturalny proces przetwarzania informacji przez system nerwowy. W adaptacyjnym procesie przetwarzania trudne doświadczenie, mimo że pozostaje bolesne, po jakimś czasie pozwala nabrać dystansu i nie wpływa na nasze bieżące reakcje. Zablokowanie przetwarzania informacji, do którego dochodzi w chwili przeżywania bardzo trudnych doświadczeń, powoduje pozostawienie w naszej pamięci żywych emocji, doznań i myśli, które towarzyszyły zdarzeniu. Może być tak, że są one przyczyną stanu ciągłego niepokoju, poczucia zagrożenia czy rozwoju zaburzeń dysocjacyjnych. Zwykle jednak nie są aktywne cały czas, ale gdy jakieś aktualne wydarzenie w jakikolwiek sposób będzie się odnosiło do zdarzenia z przeszłości (co często dzieje się poza świadomością, opiera się na pierwotnych doznaniach zmysłowych), aktywują się nieprzyjemne doznania w ciele, które wpłyną na nasze samopoczucie. Terapia EMDR prowadzi do pozbycia się tych niechcianych reakcji i przeniesienia wydarzeń z przeszłości do obszaru wspomnień, bez wcześniejszego ładunku emocjonalnego i destrukcyjnego wpływu na teraźniejszość i przyszłość.

Dzieje się tak ze względu na procesy zachodzące w mózgu pod wpływem bilateralnej stymulacji, uruchamianej zarówno za pomocą ruchu gałek ocznych jaki i tappingu lub stymulacji dźwiękowej. Oto i pierwsze wyjaśnienie braku adekwatności pierwotnie przyjętej i utrwalonej nazwy terapii EMDR – możliwa jest stymulacja nie tylko kanałem wzrokowym, choć jest to najczęściej stosowana technika.

Drugi aspekt niepełnego „przystawania” nazwy odnosi się do położenia nacisku na kluczowe znaczenie fazy odwrażliwiania i przetwarzania. Tymczasem w stosowanej obecnie ustrukturalizowanej terapii EMDR, konieczne jest przejście z pacjentem przez osiem równie ważnych faz – etapów, należących do procesu terapeutycznego i nieodzownych w przebiegu zdrowienia.

W początkowych fazach terapii następuje analiza problemu i bezpieczne przygotowanie – poszukiwanie i ćwiczenie różnych technik łagodzenia napięcia, obniżania lęku i zwiększania poczucia bezpieczeństwa, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta.

W kolejnych fazach następuje zdefiniowanie wspomnienia oraz wynikającego z niego negatywnego przekonania, ocena poziomu dystresu przeżywanego w teraźniejszości, a następnie odbywa się stymulacja bilateralna, która trwa tak długo, jak długo utrzymuje się dyskomfort. Jest to etap desensytyzacji i przetwarzania sieci pamięci, po którym powinna nastąpić weryfikacja i instalacja pozytywnego przekonania pacjenta. Fazy zamykające terapię sprawdzają stabilizację, kompletność procesu i potencjał związany z kompetencjami w przyszłości.

W zależności od siły przeżycia z przeszłości, determinującego nasz stan w teraźniejszości, proces terapeutyczny może odbywać się krótko lub długoterminowo, a tempo nadaje sam pacjent, a właściwie szybkość procesów zachodzących w jego umyśle.

Za przeciwwskazania do terapii uważa się m.in. epilepsję czy skłonność do omdleń.

Marta Wiaderna

Psycholog, psychoterapeuta dzieci, młodzieży i rodzinny, certyfikowany terapeuta EMDR